Додека луѓето ширум светот го слават Меѓународниот ден на жената – годишно одбележување на 8 март – земјите од Киргистан до Камбоџа официјално ќе ги испочитуваат правата и достигнувањата на жените во политичката, економската, социјалната и културната сфера. Денот е означен како официјално одбележување на Обединетите нации од 1975 година, што беше Меѓународна година на жените и е национален празник во многу делови на светот.
Но, потеклото на денот датира многу порано од 1975 година – и бил повеќе радикален од она што може да очекуваме од еден ден толку славно прославен.
Центрирајќи се на социјалистичките движења од почетокот на 20 век, еве повеќе за историјата на тоа како се одвиваше Меѓународниот ден на жената:
Како започна Меѓународниот ден на жената?
Поттик за воспоставување на Меѓународен ден на жената може да се проследи во Њујорк Сити во февруари 1908 година, кога илјадници жени кои работеле шивачки, излегле на штрајк и марширале низ градот за да протестираат против нивните работни услови. „Како и денес, овие жени биле на помалку организирани работни места [од нивните машки колеги], биле во долните ешалони на облеката и работеле на ниски плати и доживувале сексуално вознемирување“, вели Ајлеин Борис, професор по феминистички студии на Универзитет во Калифорнија Санта Барбара.
Во чест на годишнината од овие штрајкови, кои траеле повеќе од една година, за прв пат во САД бил прославен Националниот ден на жената, на 28 февруари 1909 година, предводен од Социјалистичката партија на Америка.
Предводен од германската кампањарка и социјалистка Клара Цеткин, идејата да се претвори денот во меѓународно движење за застапување на универзално право на глас, беше основана на Меѓународната конференција на жени кои работеле во 1910 година. напорите биле клучни за признавањето на денот ширум Европа во раните 1910-ти.
Најследниот меѓународен протест за денот на жената
Иако Меѓународниот ден на жената започна со акција од страна на женското работно движење во Соединетите Американски Држави, тоа беше во вистинска револуционерна форма во Русија во 1917 година.
Исто како што идејата на Цеткин се шири низ Европа, Русија (каде беше основан Меѓународниот ден на жената во 1913 година) се соочи и со немири од други причини. Беше против позадината на една земја исцрпена од војната, раширениот недостиг на храна и ескалацијата на народниот протест, што Меѓународната демонстрација на денот на жената во нацијата од 1917 година се одржа на 23 февруари истата година – еквивалент на 8 март во рускиот календар, што укажува на значењето од датумот на комеморациите денес.
Иако тоа не беше првиот меѓународен ден на жената во Русија, историчарот и активист Рошел Рутхилд од Дејвис Центарот за руски и евроазиски студии на Харвард укажува на разликите меѓу претходните протести и оваа демонстрација, што се одржа во тогашниот главен град Петроград и учествувале илјадници. „Жемите претежно беа оние на летницата и беа основни демонстранти“, вели таа. „Всушност, машките револуционери како [Леон] Троцки беа вознемирени од нив, бидејќи овие непослушни и погрешни жени излегуваа на овој Меѓународен ден на жената, кога требаше да чекаат до мај“, осврнувајќи се на годишните протести на работниците на 1 мај .
И покрај првичните директиви на револуционерните лидери, протестите што започнаа на 8 март прераснаа во дневни масовни штрајкови на работниците од сите сектори кои бараат леб, подобри права и крај на автократија. Една недела подоцна, Цар абдикал, сигнализирајќи го уривањето на Руската империја и отворајќи го патот за социјализам и формирање на Советскиот сојуз во 1922 година.
„Може да тврдите дека овие демонстрации предизвикаа абдикација на Цар Никола и крајот на династијата Романов“, вели Рутхилд. „Ова е веројатно најважното од сите меѓународни демонстрации за денот на жената во кое било време“.
Право на глас и меѓународен ден на жената
Руските жени го бараа – и го стекнаа – правото на глас во 1917 година, како директна последица од мартовските протести и откако повеќе од 40.000 жени и мажи повторно излегоа на улиците барајќи универзално избирачко право. Ова ја направи Русија прва голема моќ за донесување законодавство за избирачко право на жените, една година порано од Велика Британија и три години порано од Соединетите држави. Всушност, избирачите во Соединетите држави и нивните колеги во САД, двајцата гледаа на Русија како пример и го сметаат за напредокот на земјата и ослободувањето на жените како огледало на сопствените влади, предупредувајќи дека заостануваат.
„Движењата на жените, било да е тоа избирачко право или работнички права, секогаш имаа меѓународна врска“, вели Борис. Британското гласачко име Емлин Панхурст во посета на Русија во јуни 1917 година и создавање на интернационална меѓународна лига за мир и слобода за време на Првата светска војна се примери на овие глобални врски на почетокот на 20 век.
Како и да е, славењето на Меѓународниот ден на жената сам по себе не држеше толку голема тежина во Соединетите држави во текот на 20 век, како и во другите земји, главно заради нејзините политички здруженија со Советскиот Сојуз и социјализмот во услови на зголемени тензии во Студената војна. Фактот дека официјалното набудување на денот на ООН беше воспоставено само во 1975 година, ја потенцира оваа точка и може да оди на некој начин да објасни зошто денот сè уште не е толку широко признат во САД денес како што е на друго место, иако не е случајно март е Месец на Historyенската историја на нацијата.
„Мислам дека е навистина интересно што низ целиот свет, луѓето го забележуваат овој ден што всушност потекнува од САД“, вели Рутхилд, „но САД не го забележуваат тоа во ист степен“.
„Уште многу чекори за преземање“
Во векот од нејзиното воспоставување, Меѓународниот ден на жената се одбележува исто толку често со прослава, како и со протестот, но денешното наследство останува заглавено во борбата за правата на жените – елемент што во последно време се здоби со обновена релевантност месеци, особено што движењето #MeToo ги презеде глобалните димензии.
Гледајќи ја историјата на Меѓународниот ден на жената денес во Русија, Рутхилд ја истакнува „иронијата“ на неодамнешните случувања во законите кои се однесуваат на руските жени; на пример, минатата година Владимир Путин потпиша контроверзен амандман на законот со кој се декриминализираа некои форми на семејно насилство. „Како општеството што се залагаше за ослободување на жените се претвори толку брзо во општество кое реагираше толку силно против поимите за еднаквост на жените и правата на жените?“ таа рече.
И Русија во никој случај не е единствената земја каде жените продолжуваат да се соочуваат со предизвици за нивните права. „Секако, во САД има луѓе и лидери кои би сакале да го вратат назад часовникот“, вели Рутхилд. Во времето по изборот на претседателот Трамп во 2016 година и женскиот март на почетокот на 2017 година, американските жени се мобилизирани за акција преку разговори околу сексуално вознемирување, еднаква плата, закани за репродуктивна здравствена заштита и друго.
Меѓународниот ден на жената не чини дека ќе го изгуби радикалниот вкус во скоро време.
„Денови како 8ми март се време да ги прославиме остварените придобивки и да мериме колку далеку сме дојдени“, вели Борис, „но, исто така, да се види дека има уште многу чекори за преземање и за редиктирање на претстојната борба“.
